English

Teugatupe

O  teugatupe i le upega tafailagi e faigofie mo pisinisi ae tatau ona puipuia mea tau ia te oe (log-in details, passwords), ina ia aua nei maua e nisi tagata. Ona o le tele o tupe e feaveai, ua avea ai o se mea e lamatia e tagata taufaasese.

O mea e ono tutupu

  • oe poo tagata tou te faigaluega faatasi, e ono faaseeina e imeli ma telefoni a tagata taufaasese ma websites pepelo e ta’u atu lau password ma details.
  • Taufaasese ma le gaoia o mea tau ia te oe, ona o faila taufaaleaga e lepetia au faila, ma maua ai e tagata leaga lau tusitupe ma mea o i totonu o lau komepiuta.

Maluipuia o Teugatupe

  • Passwords ma isi mea taua, e matua le tatau lava ona ta’u fua i se isi ona o se imeli, telefoni poo se tusi na maua mai fai mai o latou o le faletupe, poo se isi faalapotopotoga tau tupe. E le mafai e se faletupe ona imeli pe telefoni mai ia te oe e avatu mea na (au details). So’o se fesootaiga lava a le faletupe, e faaaoga lou igoa (ae le o le ‘Sir’ po’o le ‘Madam’) atoa foi ma se isi faamaoniga e pei o lau ‘numera soka meli’ (postcode) poo se vaega o le numera o lau tusitupe. Afai e te le mautinoa pe moni se imeli, ia faafesootai le faletupe.
  • Ia faamautinoa e malu le fesootaiga o le upega tafailagi o loo e fesootai ai i le faletupe. Ia vaai le ‘https’ i le amataga o le tuatusi, ma ia vaai le faailoga o le ki i le fa’ava’a o le (browser frame). Ia manatua e ta’u mai i le faailoga lena (padlock symbol) , na o le fesootaiga o oe ma le tagata e ona le website o loo malu, ae le iloa pe malu le website pe leai. E tatau ona e siakiina tulaga na e ala i le i le vaai o ni sipelaga o upu e sese, o ni upu faaopoopo, ma nisi mea e foliga mai e le fetaui ma le talafeagai.
  • Pau lava le auala e te ulufale ai i le website a le faletupe, o lona tuatusi poo se faailoga (bookmark) ua e faia e faaaogaina ai le tuatusi sa’o o le faletupe. Afai e te talitonu ua iai se mea ua tupu i au ‘details’, ia faafesootai vave loa le faletupe.
  • Ia iai ni au polokalame e puipuia ai au faila, (antispyware / antivirus / firewall) ma ia faafou pea i taimi uma. Ia faaoga foi nei faila i taimi uma ae e te le’i ulufale i lau account.
  • Ia faaaoga se upu tatala (password) ese ma se PIN mo sites taitasi, ia aua nei tutusa.
  • Ia faaaoga ni passwords malolosi e faigata ona mate ma e le tatau ona tuuina fua nei upu tatala i se isi. Aua nei tusia i lalo pe tuu foi i totonu o se telefoni, komepiuta, po’o se isi lava device.
  • Ia va’ava’alua le lua pule’aga ma le faletupe e siaki ma taofi ni tulaga e foliga mai e taufaasese.
  • Ia manino i le lua va ma le faletupe poo ai e toe totogiina ni tupe leiloa pe a tulai mai ni faiga taufaasese. Faitau i a latou aiaiga, ma afai e te le malamalama, ia fesili i le faatonu o le faletupe.
  • Afai e vili mai se isi fai mai o se tagata mai i le faletupe ae fai mai e te toe vili atu, ia e faaaogaina se isi telefoni, poo le faatali mo se 5 minute ona e faato’a toe vili lea iai.O le amio a tagata taufaasese, latou te tu’u maia ni numera pepelo i luga o lau telefoni (caller display).
  • Afai o iai ni mea e faaletonu ma le fetaui i lau vaai i lau tusitupe, ia lipotiina faavave.
  • Tape faamaumauga pepa ma lesitala o au tupe, pe a faaaoga le upega tafailagi e teu au tupe. O lipoti o tupe e tusitusia i pepa, e faigofie ona maua e tagata ma faitau.
  • Ia e maua mai Windows updates
  • oe ma tagata tou te faigaluega faatasi, e le tatau ona faaaoga se komepiuta faitele e fai ai a outou teugatupe i luga o le upega tafailagi (o le fa’ataitaiga o se komepiuta i se fale’aiga poo se isi nofoaga faitele).
  • Ia mataala i tagata e tilotilo mai i luga o lou tau’au ma mata’i mea o i lau komepiuta.
  • Aua nei faapea e malupuipuia atu keyboards i luga o le screen nai lo le keyboard moni. E tutusa lava le ono mafai ona osofaia e tagata taufaasese ma a latou faila taufaaleaga.

Faaogaina o ni mea se lua e faamaonia ai lou tagata.

O le tele o faletupe e faaaoga ni faamaoniga se lua e faamaonia ai poo ai oe, nai lo le faaaoga na o passwords. O nei mea e lua o ‘se mea e te iloa’ (e pei o le password) ma se ‘mea o ia te oe’ (e pei o lau card, po’o sau device e isi sona ki faapitoa). O le code poo le ki lea, e na o oe lava e te iloa ma e eseese uma lava i soo se taimi e te faaaogaina ai.

O isi faila faaopopo a le faletupe mo le malupuipuia.

O isi faletupe e iai a latou faila faaopoopo e malupuipuia ai oe a’o faaaoga le upega tafailagi e teu ai au tupe. E kopi fua mai  nei faila i faila a le faletupe, ina ia puipui malu ai au tupe teu, ma e faaopoopo foi i puipuiga masani o iai a le upega tafailagi.

O nisi vaega

O faletupe uma lava ua fa’ailoa a latou aiaiga i mea tau i le malupuipuia i a latou  nofoaga poo websites e aofia ai ma faiga taufaasese. Afai ua e lavea i so’o se ituaiga taufaasese, ia lipoti vave i leoleo ma le faletupe.

Lisi o upu

PIN

Personal Identification Number.