English

Virtual Private Networks (VPNs)

E tasi lava le mea e faia e Virtual Private Networks: o le faia o gagana fa’apitoa (encryption) mo fa’amaumauga o lo’o auala atu ai. E le taofia e lenei gagana fa’apitoa lenei le gaoia o fa’amaumauga….ae e mautinoa e matua fa’alufesasi le mafaufau tagata e tau fa’avasega le mea o lo’o faitau ai.

E mafai ona mate’ia e le tagata le gagana fa’apitoa lenei, ma malamalama i le gagana fa’apitoa, ma e fa’amoemoe le system atoa i le lavelave ma le faigata o se galuega e mo’omia e mate’ia ai le gagana fa’apitoa ma ia sili atu le tau e fa’aaluina e fa’atino ai le galuega i nai lo o se vaega tupe e ono maua e le tagata, ma ia umi se taimi e fa’aalu ai i lenei galuega.

Kamupani VPNs

O le nanaina o fa’amaumauga i lenei gagana fa’apitoa mai le tasi itu i le isi itu, e foliga o se mea lelei, ae e fa’amoemoe lona lelei i le mea e amata ma fa’ai’u ai. O VPNs sa masani ona fa’aaoga mo galuega e faia i nofoaga ese’ese; o i e maua ai itu e lua i luga o le upega o feso’ota’iga a le kamupani ma totonu o le malsini o le fa’aaoga e le tagata faigaluega i nofoaga ese’ese. O lea itu’aiga VPN ua fa’aaoga i le tele o tausaga ma e maua ai ma le auala ‘alo (tunnel) ua nana i le gagana fa’apitoa i le va o le komepiuta a le tagata faigaluega ma se vaega o le upega o feso’ota’iga (o mea e fai i polokalame fa’akomepiuta). E atagia mai ai le puipuia o feso’ota’iga o komepiuta ese’ese o lo’o fa’aaogaina e le matagaluega e tasi.

Consumer VPNs

E pei ona fa’ailoa i luga le feso’ota’iga puipuia i le va o komepiuta, o itu e lua a lea itu’aiga VPN e maua i le komepiuta a le tagata fa’atau, ae o le isi itu e maua i le server o le VPN. O lona uiga, a fa’asilasila e kamupani nei le ‘feso’ota’iga o lo’o puipuia ai itu e lua’, e gata lava i totonu o le nofoaga. So’o se feso’ota’iga e le o puipuia e lafoa e otometi ona puipui e le VPN mail au masini se’ia o’o i le kamupani VPN, ae e toe fo’i i le le puipuia e fa’ataunu’u ai le malaga mai iina. O lona uiga, o le fa’aaogaina o lea itu’aiga VPN, o lo’o e fa’amoemoe tele i lou fa’atuatuaina o le kamupani VPN.

O lona uiga, o le a mafai ona iloa le kamuoani VPN mea uma e te faia, o nofoaga (website) e te asiasi ai, o ni feso’ota’iga o ua e lafoa. Afai o se tulaga o feso’ota’iga malu puipuia – fa’ata’ita’iga o se nofoaga (website) o lo’o fa’ai’u ile tuatusi HTTP i le “s” ma se loka lanu meamata, e le mafai ona latou iloa mai fa’amaumauga e te lafoa. Afai e te fa’aaogaina lau fale tupe i luga o le upega tafa’ilagi, fa’ata’ita’iga, e le iloa mai mea tau ia te oe e pei o igoa fa’apitoa (username), upu tatala po’o fa’amatalaga o lau tusi tupe. Ae e mafai ona latou iloa le fale tupe o lo’o e fa’aaogaina ma nofoaga (websites) e te asiasi ai, o komepiuta uma e te feso’ota’i ai ma le kamupani o lo’o e fa’aaogaina mo au imeli, a o e fa’aaogaina a latou au’aunaga.

O lea la, a fa’aaogaina lea itu’aiga VPN, o lo’o e fa’amoemoe i le kamupani ia aua ne’i latou fa’aaogaina au fa’amaumauga i se auala e le talafeagai ia te oe. O le tele o nei au’aunaga e fai mai lava e latou te le taofia ni fa’amaumauga o mea e te faia i luga o le upega tafa’ilagi, ae e le mafai ona latou fa’amaonia lea mea. Atonu e mafai ona latou umia ni fa’amaumauga o nofoaga (websites) ua tatou asiasi iai ma latou iloa mea e le’i puipuia ua tatou lafoa, o lo’o e fa’amoemoe ia aua ne’i latou taofia ma fa’aaogaina nei fa’amaumauga mo le su’esu’ega o tagata ma le fa’atosina o tagata fa’apitoa mo latou lava po’o se isi lava tagata.

O le tele o fa’asalalauga o VPNs e fai mai, e mafai ona tatou fa’avaleaina au’aunaga i luga o le upega tafa’ilagi e fa’atatau i mea o lo’o e iai, ona mafai ai lea ona e fa’a;aogaina ni au’aunaga e le o iai i lou pitonu’u. O isi au’aunaga e pei o le Netflix ma le BBC iPLayer, ua amata ona iloa nei o lo’o taumafai tagata e nana le mea sa’o o lo’o latou aumau ai, ma ua fa’asaina ai le latou fa’aaogaina o a latou au’aunaga. O isi fo’i kamupani, e latou te fa’apea mai, a fa’aaogaina a latou systems, o le a latou nanaina ni gaioiga le mautinoa mai a latou ISP, o se vaega e le fa’atagaina e le Get Safe Online.

O le mea e pito i sili ona aoga i le tagata o lo’o fa’aaogaina le VPN, afai o fa’aaogaina ni Wi-Fi hotspots e pei o hotspots i totonu o fale ‘aiga ma potu o fale talimalo, o taimi nei e faigofie lava ona iloa mai e tagata ese ia au feso’ota’iga ma isi talu ai e le o puipuia le Wi-Fi. Afai o lea, e le mafai ona taofia e le VPN le gaoi, ae e mafai ona fa’anenefu ia fa’amaumauga ina ia faiagata ai ona faitau ai se isi. Afai o lea, ia e manatua, e te le o taofia mea e ono tutupu, ae na’o le ave’ese mai le Wi-Fi o lo’o fa’aaoga, ae tu’u i le komepiuta o le kamupani VPN.

Aotelega

  • Afai o iai se VPN ua fa’aavanoa e lau matagaluega e fa’aaogaina ai le upega o feso’ota’iga, o feso’ota’iga mai le tasi itu i le isi itu ua fa’atuatuaina i le va o komepiuta, ma afai ua lelei ona fa’atulaga, e tatau ona saogalemu
  • Ae e te le’i fa’aaogaina se kamupani VPN, e tatau ona e va’ai lelei:
    • Pe e te fa’atuatuaina lea kamupani
    • O le a se auala e mafai ona e toe tu mai ai i se kamupani e le o i totonu o le UK
    • Pe e tatau ea ona e fa’aaogaina se Wi-Fi i nai lo o lau 3G, 4G po’o le 5G – e sili ona puipuia
    • Po’o aoga ea le VPN e tusa ai ma le tau o lo’o totogiina aua o le mea sa’o, ua na’o le ave’eseina o mea e ono tutupu lau mea o lo’o fai

Lisi o upu

Wi-Fi

A local area network which uses radio signals instead of a wire to transmit data.

Virtual Private Network

Virtual Private Network: o le metotia e faavae ai le fesootaiga puipuia I le va o vaega e lua i luga o le upega tafailagi. E masani ai ona fa’aaoga to talanoaga o pisinisi ma nisi pisinisi.

ISP

Internet Service Provider: o le kamupani e tuuina atu le faatagaina o le ulufale i upega tafailagi

Encrypted

O le faaliliuina o ni faamaumauga I se ituaiga lolomiga (ituaiga code) ina ia puipuia mai ai se malamalamaaga o ē e lē tatau ona iloa.