English

Feso’ota’iga fa’a-uaealesi ma nofoaga e fa’aaoga tele ai

Ua fa’alelei atili e feso’ota’iga fa’a-uaealesi le fa’aaogaina o telefoni (smartphones), ma’a (tablets) ma laptopsi i le taimi o lo’o e fealua’i, o lou ofisa, po’o le fale foi. O feso’ota’iga fa’a-uaealesi ua faigofie ai ona fa’aaoga le upega tafailagi e lafo pe talia ai foi ni imeli i so’o se nofoaga lava…e fa’apea foi i tagata e asiasi atu. O feso’ota’iga fa’a-uaealesi e ‘Public’ po’o ‘Hotspots’ o lona uiga e mafai lava ona e faia foi ia tulaga i ni nofoaga faitele e pei o fale’aiga, faletalimalo ma fale’ava. Ma o ‘devices’ e mafai ona palaka po’o ‘dongles’ e sili atu foi ona mafai ai ona fa’aaoga le upega tafailagi, o lo’o iai le puipuiga a le 3G po’o le 4G cellular.

O le Wi Fi i le fale, o le ofisa, ma telefoni fe’avea’i, latou te fa’aaogaina uma lava le Tekonolosi (802.11). E iai lava fa’afitauli ta’atele, ae iai foi mea e tutupu i ‘devices’ ta’itasi. E mafai ona puipuia oe i mea faigofie nei.

O feso’ota’iga fa’a-uaealesi i le Fale/Ofisa.

O mea e ono tutupu

Afai e le o malupuipuia mea fa’atonutonu o lau ‘device’ e pei o (hub/router/dongle), e mafai ona fa’aaoga e nisi tagata e aunoa ma lou iloa, pe afai o latalata ane. E i’u ai ina fai e nisi e te le fa’atagaina mea nei:

  • Fa’aaoga le bandwidth (po’o le aofai o data e mafai ona i totonu o lau device ma le saoasaoa e mafai ona fa’aaoga ai) – e ono a’afia ai le saoasaoa o lau komepiuta ma isi au ‘devices.’
  • Fa’aaoga o lau alauni e kopi ai information (download allowance) o lo’o e totogiina i le kamupani o le ISP.
  • le kopi o ni polokalame le talafeagai e mafai ona su’e mulimuli mai i lou address ae le o latou.
  • le maua e nisi o au imeli e lafo pe tali foi.

Malupuipuia o feso’ota’iga i uaealesi

O mea uma lava e ono tutupu o lo’o ta’ua i luga, e mafai ona fo’ia pe a malupuipuia lelei mea fa’atonutonu o lau ‘device’ (hub/router/dongle) e ala i le siaki o nofoaga o lo’o feso’ota’i iai. E te iloa le malupuipuia o le nofoaga (site) i le iai o se fa’ailoga o le loka.

A’o fa’ato’a fa’apipi’i lava lau telefoni (smartphone) ma’a (tablet), masini tusitusi (printer), po’o se isi lava ‘device’ e alu i le uaealesi fa’atonutonu (hub/router/dongle), e fa’atonuina oe e fai se upu tatala po’o se ki (password/key) pe a malupuipuia le feso’ota’iga. O le auala lea o le a feso’ota’i ai le ‘device’ i taimi uma, o le aumai o fa’atonutonu (hub/router/dongle) mo lau upu tatala/ki, ae e mafai foi ona e suia i se mea e te filifilia. Afai e te amataina se fa’atonutonu fou (hub/route/dongle), e le taumate o le a aumai ua uma ona malupuipuia i se tulaga e sili atu ona lelei. E tolu lava ituaiga (encryption levels) po’o fa’atulagaga o data na o tagata e iai le fa’atagaga e mafai ona malamalama iai. O le (WEP, WPA, ma le WPA2) e aupito i maualuga. O le tele o hubs/routers fou e mana’o e te filifilia se tulaga maualuga (high security), ae manatua e le mafai e ni ‘devices’ tuai ona gafatia lea tulaga.

Afai e le malupuipuia le hub/router/dongle o le fale/ofisa/po’o le ‘device’ o lo’o e mana’o e te feso’ota’i iai, ia e toe va’ai ma faitau lona tusi (user manual).

Ia fa’amautinoa o lo’o iai uma polokalame e puipuia au ‘devices’ e pei  o (antivirus/anti spyware/firewall) ae e te le’i feso’ota’i i feso’ota’iga fa’a-uaealesi.

Ia malutia (Wi Fi codes) ina ia aua nei fa’aaogaina e nisi.

Manatua o le ‘code’ e ulufale ai (access code) o lo’o tusia ai lava i le hub/router. Ia manatua la ia sasae ese le code lena ma nana, pe nana foi le hub/router ina ne’i te’i ua omai nisi i lou fale ma latou iloaina.

O Wi Fi faitele

O mea e ono tutupu

O le leaga o mea e ono tutupu i le Wi Fi faitele, o le mafai ona osofa’ia e tagata ese se mea o lo’o e fai i le upega tafailagi. E mafai ona ave au upu tatala pe faitau foi imeli na o oe e tatau ona iloa. E mafai ona tupu lea tulaga pe afai o le feso’ota’iga i le va o lau ‘device’ ma le Wi Fi e le (encrypted). (O lona uiga o le information po’o le data, e malamalama ai lava na o tagata e fa’atagaina e malamalama iai), po’o le fa’avalea foi o oe e te ulufale i se (spoof hotspot) po’o se nofoaga e foliga e fa’aaoga tele e tagata ona o le tele o mea lelei e iai, ae pepelo.

I se feso’ota’iga na o tagata e fa’atagaina e ulufale iai (encrypted) e mana’o mai i le ‘ki’ e pei o lenei: 1A648C9FE2. O le isi auala o le mana’o mai e te ‘log in’ mo le upega tafailagi. E ta’u atu ai i le talitelefoni o lo’o e i luga o le upega tafailagi a le latou fale’aiga, faletalimalo, po’o le fale’ava foi. E toeitiiti lava leai se mapupuipuia e maua i le ‘encryption.’

Wi Fi faitele e malupuipuia.

  • Se’iloga e te fa’aaogaina se itulau e malupuipuia lelei, aua nei lafoina pe talia foi ni information i luga o le Wi Fi faitele.
  • I so’o se mea, fa’aaoga Wi Fi e malupuipuia lelei e pei o le Wi Fi a le malo e fa’aaoga fua, po’o le Wi Fi foi a la outou falefaigaluega.
  • tagata faipisinisi e manana’o e ulufale i a latou feso’ota’iga fa’akamupani, e tatau ona fa’aaoga se ‘encrypted’ VPN (O feso’ota’iga na o latou ma tagata fa’atagaina).
  • Ia fa’amautinoa o iai polakalame e puipuia ai oe (antivirus/antispyware/firewall) ae e te le’i fa’aaogaina le Wi Fi faitele.

O nisi fautuaga

  • Aua le so’ona tu’usolo lau komepiuta, telefoni, po’o lau ma’a.
  • Ia e iloa po’o ai o i se mea o e iai, e ono maitau mai au mea o fai i luga o le upega tafailagi.

Va’ai foi i le ….

Lisi o upu

WPA2

WiFi Protected Access 2: o se ituaga puipuiga o faamaumauga e taofi ai le faitatal ma avanoa e tatalaina ai i se mafutaga uaealesi e tagata leaga. O le tulafono e faatatau agai i le 802.11. E malosi atu le puipuiga i lo le WPA ma le WEP

WPA

WiFi Protected Access: o se ituaiga puipuiga o faamaumauga e taofi ai le faitatala ma avanoa e tatalaina ai i se mafutaga uaealesi e tagata leaga. O le tulafono e faatatau agai i le 802.11. E malosi atu le puipuiga lo le WEP.

WEP

Wired Equivalent Privacy: o se ituaiga faamaumauga puipui e taofi ai le faitatala ma le tatalaina o se mafuataga uaealesi e tagata leaga. O lo’o patino i le tulafono 802.11

Virtual Private Network

Virtual Private Network: o le metotia e faavae ai le fesootaiga puipuia I le va o vaega e lua i luga o le upega tafailagi. E masani ai ona fa’aaoga to talanoaga o pisinisi ma nisi pisinisi.

Router

O le masini e fesoasoani i le gasologa o le gaioiga. E masani ona maua ia fale/pisinisi laiti in totonu o se masini WiFi.

ISP

Internet Service Provider: o le kamupani e tuuina atu le faatagaina o le ulufale i upega tafailagi

Encrypted

O le faaliliuina o ni faamaumauga I se ituaiga lolomiga (ituaiga code) ina ia puipuia mai ai se malamalamaaga o ē e lē tatau ona iloa.

802.11

O tulaga masani mo felavasa’iga i luga o le upega tafailagi