Malupuipuia o le tino o le telefoni po’o le ma’a

O mea e ono tutupu

O le gaoia o komepiuta ma mea o iai.

Afai e le o puipuia mea uma o lau komepiuta, e matua faigofie lava i tagata solitulafono ona gaoia (information) o iai i totonu pe fa’aleaga foi polokalame o lau komepiuta e aunoa ma le o i luga o le upega tafailagi – pe gaoi foi au (devices). E tusa lava pe mafai ona gaoia (information) i luga o le upega tafailagi, e sili atu ai lava ona faigofie i tagata leaga ona maua lau komepiuta i le osofa’ia o lou fale.

Muamua, afai o le mea o lo’o tu’u ai le komepiuta e le o malupuipuia, o lona uiga o le auala lena ua e ave i le tagata gaoi e gaoi ai lou fale/ofisa.

O le isi auala e masani ona latou fa’aaogaina o le pepelo lea o oe, o latou o tagata faigaluega e omai e ‘faitau le mita’ pe ‘fua le fanua’ pe ‘fufulu fa’amalamalama’ ae o la e mata’i lelei au komepiuta. E le umi lava se taimi e gaioi ai le au gaoi pe afai ua e talitonu i le pepelo, pe ua fa’atalanoa foi oe i se isi mea.

Fa’aleagaina o mea totino

E pei lava o isi mea uma o i le fale po’o le ofisa, o le komepiuta e ono fa’aleagaina foi i se afi, lolovai, po’o se mea e tupu fa’afuase’i. Ae peita’i e sili atu ona ogaoga le leaga ona o mea o i totonu o le komepiuta e pei o faila, ata, musika, lisi o tagata ma numera o telefoni, ma nofoaga (websites) e taua ia te oe.

Ia puipuia lelei lau komepiuta

• Ia loka faitoto’a ma fa’amalamalama.
• Aua ne’i tu’ua se isi ki o le fale i fafo.
• Ia fa’aeteete i tagata e te fa’atagaina i totonu o lou fale.
• Ia loka lelei au pepa taua e pei o tusi folau, tala o le tupe, numera o inisiua ma mea fa’apena.
• Ia fai sau masini leo fale (alarm).
• Aua le fa’ailoaina o lo’o iai komepiuta i lou fale e ala i le iloa mamao atu totonu o faitoto’a tioata ma fa’amalamalama.
• Ia silasila i le fa’aaogaina o se loka e loka mau ai le komepiuta i lona kesi ina ia faigata ona gaoi.
• Ia fa’afeso’ota’i lau kamupani inisiua ma le ofisa o le fa’aitiitia o solitulafono (po’o leoleo) mo nisi fautuaga mo le malupuipuia o au mea totino.

O ni fautuaga fa’aaopoopo mo e e fa’aaogaina laptops.

• Ia taumafai e aua le fa’aaogaina ato e foliga i ato mo le laptop, e pei o ato e iai fa’ailoga o kamupani.
• Ia ia te oe pea lau laptop i so’o se taimi. A le o fa’aaogaina, (o le fa’ata’ita’iga i totonu o se potu o le faletalimalo po’o se potu fono) ia nana lelei aua ne’i iloa atu, pe loka foi i se mea. Ia ave i luga e te ‘u’uina lau laptop pe a e alu i se va’alele po’o se pasi.
• Aua lava ne’i e tu’uina se laptop i luga o se nofoa o se ta’avale. Tusa lava po’o e i totonu o le ta’avale, e ono gaoia lau laptop (o le fa’ata’ita’iga pe a e tu i moli pe paka foi lau ta’avale.)
• Ia fa’aaoga se ato e malu lelei totonu. O le tele o laptops e leaga pe a mamulu pe pa’u foi i lalo.

Afai e gaoia pe leiloa lau komepiuta po’o lau laptop.

• Afai o iai au upu tatala (passwords) i sau faila, po ua e makaina foi le ‘remember this password’ i se pusa o se nofoaga (website) o lau komepiuta po’o le laptop, ia sui vave lava pe a ua gaoia pe leiloa foi.
• Ia vili leoleo, ma e a mafai, ia maua mai se numera o le komepiuta ua leiloa (loss reference number) ina ia mafai ona su’e, atoa ma le faiga o le inisiua.

Ia fa’aitiitia le ogaoga o le gaoi po’o le leiloa.

• Ia tusi lelei i lalo numera (serial numbers) o komepiuta ina ia fa’afaigofie ona su’e pe a gaoia pe leiloa.
• Ia fa’aaoga se maka mo le puipuia o mea (security marker) e maka lelei ai komepiuta ma isi au mea totino taua.
• Aua lava ne’i tu’ua i se faila o lau komepiuta au upu tatala (passwords).
• Ia fa’amautinoa o lelei le inisiua o lau komepiuta.
• Ia lagolago pe fai ni kopi o au faila (information). Silasila i le vaega o le ‘Backups’ mo nisi fa’aaliga.
• Ia fa’aaogaina upu tatala ‘ese’ese mo faila fa’aaoga (accounts) ina ia aua ne’i maua e tagata.
• Silasila i le fa’aaogaina o se upu tatala fa’apitoa lava e fa’a-amata galue (boot) ai lau komepiuta na o oe lava e te iloa (boot password). Ae matou te fautua atu e te faia lea tulaga pe afai e te matua mautinoaina e te manatuaina pea lea upu, aua a le manatua, ua le aoga foi lau komepiuta aua ua le mafai la ona fa’aaogaina.

O nisi fautuaga

• Ia fa’aaoga se masini sasae pepa (shredder) e saei lelei ai au pepa taua ae le’i tia’iina.
• Afai e ono lolovaia lou fale pe a timuga, ia tu’u lelei komepiuta i se falealuga po’o luga foi o kesi ae le o le fola o le fale.
• Ia iai se titina afi (fire extinguisher) e fetaui ma mea totino e alu i le eletise (electrical appliances), i tafatafa o lau komepiuta.

Ia fa’aeteete i le so’ona tia’i o pusa e iloa ai e tagata o iai komepiuta ma isi mea fou i lou fale.