English

O le fa’aoga o togafiti e pulea ai tagata ina ia fa’amatu’u mai mea tau ia i latou e fa’aaoga mo faiga taufa’asese

Pe a talanoa i le social engineering, o le fa’aogaina lea  o togafiti e pulea ai tagata ina ia fa’amatu’u mai mea tau ia i latou e fa’aaoga mo faiga taufa’asese. O nei faiga e ta’alo i lagona ma le alofa o tagata i isi tagata, e fia fesoasoani pe fa’afiafia foi i isi. O se mea e aliali so’o tele mai i faiga taufa’asese.

O le ‘Social engineering’ e pei ona fa’amatala atu i luga, e ono tapena fa’alelei ma matua talitonu lava iai tagata, e masani lava ona fai e se tagata e te masani ai, po’o se isi e iai se pule. Latou te fa’atalitonuina oe i le tu’u iai o mea ua ia i latou e uiga ia te oe. O tagata taitoatasi ma pisinisi e masani ona fa’aseseina i nei faiga.

Fa’ata’ita’iga o le ‘Social Engineering’

  • O le tali i se imeli pepelo fai mai e aumai i le faletupe, po’o se kamupani mo lau card, o se ofisa o le malo, o se fa’alapotopotoga, po’o se nofoaga (website) e te fa’atau mai ai, e ta’u mai ia te oe e tatau ona e mulimuli i se feso’ota’iga (link) ina ia avatu ai se upu tatala (password), PIN, po’o nisi mea fa’apena e na o oe e te iloa. O le mea lena e ta’u o le phishing.
  • O le ave o mea tau ia te oe i tagata taufa’asese fai mai o latou e mai i lau faletupe, pe mai i tagata e faia lau card (card provider) pe mai i leoleo fai mai o lo’o iai se fa’afitauli ua tupu. E fa’atonu oe e fa’amaonia mea na o oe e te iloa ina ia fo’ia ai lea fa’afitauli. O le mea lena e ta’u o le vishing. E le taumate foi ua uma ona fa’atonu se Courier e ao atu ai cards po’o nisi mea mai ia te oe, e ta’u lea o le Courier fraud.
  • O le maua mai o sau telefoni i se tagata fai mai o ia o se tagata lagolago moni mo faila o lau komepiuta ma o lo’o iai se mea o lo’o leaga o lau komepiuta. E matua talitonuina gofie lava nei tagata, ma o le tu’u iai o mea tau oe lava (log – in details etc) e i’u ai ina gaoia. Po’o le tu’u foi iai o lau fa’atagaga e pulea ai lau masini, e i’u ai ina fa’aleaga lau komepiuta i faila ua leaga. O tagata fai mai o i latou e omai i le ‘IT’ support o lau pisinisi, ma e masani ona mana’o mai i lau upu tatala (password) e ulufale mai ai i faila a le kamupani.
  • O le fa’aaogaina o se USB, memory card, CD – ROM/DVD ROM po’o se isi mea na tu’u i se mea e te maua ai, po’o le avatu sa’o foi ia oe. O lea device o lo’o iai faila leaga e fa’aleaga ai lau komepiuta. O le mea lena e ta’u o le baiting
  • O le ave o se fa’atagaga i se tagata solitulafono, mo au komepiuta, ma devices ae e te le o manatu tele iai.

E fa’apefea ona fo’ia osofa’iga tau Social engineering?

  • Aua le fa’ailoaina mea tau ia te oe lava, po’o au tupe igoa fa’aaoga (user names) PINs, numera o lou ID.
  • Ia fa’amautinoa o tagata ma fa’alapotopotoga o lo’o ave iai vaega uma o lau card e fa’amaoni ma aua le ta’uina iai au upu tatala (passwords).  Manatua o le faletupe po’o se so’o isi lava fa’alapotopotoga iloga, e le mafai ona mana’o mai i lau upu tatala i le imeli po’o le telefoni. Afai e vili atu se isi mo mea e tau ia te oe, ia fa’amautinoa e le o se telefoni pepelo, e ala i le fesili iai mo le igoa atoa o le tagata o lo’o vili mai, o le sipelaina, ma se numera e te toe vili atu ai.
  • Afai e fai atu le tagata e tipi le lua talanoaga ae telefoni i le faletupe po’o tagata o galuea’ina lau card (provider), ia e vala’au i le numera o i se pepa na aumai i le faletupe, po’o i tua o lau card, ae le o le numera na avatu e le tagata po’o le numera foi na vala’au atu ai.
  • Aua le tatalaina mea o fa’apipi’i mai (attachments) i se imeli a se tagata e te le iloaina.
  • Aua le ‘o’omiina feso’ota’iga (link) i imeli mai i tagata e te le iloaina. Ae fa’asolo le fa’asino (mouse) i luga o le feso’ota’iga e ta’u mai ai lona taunu’uga moni, e aliali mai lea  i le tulimanu agavale i lalo. Ia fa’aeteete pe afai e ese mai le tusiga o mata’itusi (text) i lo mata’itusi o le imeli.
  • Aua le fa’apipi’iina devices ma CD-ROMs/DVD-ROMs ese i lau komepiuta pe afai e te le o mautinoa le mea na sau ai, po’o lou fia iloa lava o mea o iai.

Ia matamata i a matou ata o imeli taufa’asese

E le mafai lava ona e maua mai isi ituaiga imeli mai i le faletupe, tagata e fa’afoeina lau card, po’o leoleo foi. O lea la, ia e NOFO & MAFAUFAU ae le’i fa’aseseina oe e tagata taufa’asese.

Ia matamata i a matou ata o telefoni taufa’asese

E le mafai foi ona e maua mai isi ituaiga telefoni mai i le faletupe, tagata e fa’afoeina lau card, po’o leoleo foi. O lea la, ia e NOFO & MAFAUFAU ae le’i fa’aseseina oe e tagata taufa’asese.

Matamata i le matou ata e fa’atatau i vala’au lagolago mo komepiuta e pepelo

 Afai e vala’au mai se kamupani komepiuta e ta’u mai ia te oe o lo’o iai se fa’aletonu i lau masini, e le iloa po’o se vala’au pepelo. O le la ia e NOFO & MAFAUFAU ae le’i fa’aseseina oe.

Va’ai foi i le ….

Lisi o upu

USB

Universal Serial Bus: o se auala e feso’ota’i ai komipiuta ma isi vaega i le autafa e pei o le vaega sefe, mea e tusitusi ai ma mea ta’alo o le MP3.

PIN

Personal Identification Number.