O ai e pito i sili ona a’afia?
- O le tupulaga talavou e ono a’afia i gaioiga e solitulafono i luga o le upega tafa’ilagi, e fiafia tele i mea fa’atekenolosi.
- E mafua ona o le latou fiafia i ta’aloga ua ala ai ona latou asiasi i ni nofoaga (websites) ma fa’alapotopotga (forums) o lo’o fa’asoa ai ni auala fa’aalatua (cheat code) e mafai ai ona malo ai i ta’aloga. O nei tulaga e mafai ona avea ma auala e fa’atupula’ia ai le faia o nofoaga tau fa’aleaga (malware coding) ma nisi gaioiga fa’asolitulafono.
- E faigofie ia i latou mata’upu tau tekenolosi o lo’o a’oa’oina i a’oga, kolisi po’o le iunivesite.
- O isi taimi (ae le o taimi uma) e tele ina maua i latou i le fa’ama’i o le Autism po’o le Asperger’s Syndrome.
O se su’esu’ega sa faia e le National Crime Agency i U.K, ua ta’u mai ai e o’o i tagata ua fa’ato’a 12 tausaga le matutua, e ono a’afia ai fo’i i faiga fa’asolitulafono. O isi latou te maua meaalofa tupe, ae o isi e manana’o ia latou faia se lu’i, ia lagona ai le fiafia ona o se matati’a ua latou ausia, ma maua ai se pine ua ta’ua o le ‘badge of honor’ mai a latou uo. O le to’atele o tagata e a’afia i tulaga nei, fa’apea lava latou e le lavea i ni tulafono, ma o isi e le o iloa o lo’o latou faia ni gaioiga fa’asolitulafono.
O le tele o matua, latou te fa’apea lava e le ono a’afia a latou fanau i ni gaioiga fa’asolitulafono pe a latou fa’aaogaina le upega tafa’ilagi mo se taimi umi. E te fa’apea lava oe o lo’o malu puipuia i latou ona o lo’o ‘saogalemu i totonu o lou fale’.
Mea e ono tutupu
- E asiasi atu se leoleo e fa’ao’o atu se lapata’iga pe ave fo’i oe, pe fa’asala, pe ave fo’i i le falepuipui.
- E fa’ao’o atu se tusi mai le fa’amasinoga e fa’aitiitia ai lau fa’aaogaina o le upega tafa’ilagi.
- E maua lau faila o soligatulafono (criminal record) e ono fa’afaigata ai ona e ulu i totonu o ni a’oga po’o ni galuega
Itu’aiga solitulafono i luga o le upega tafa’ilagi
- O le Cyber-dependent crime o le solitulafono e fa’aaogaina ai masini ese’ese (po’o ni nofoaga tau fa’aleaga i luga o le upega tafa’ilagi) e pei o komepiuta, po’o se upega o feso’ota’iga, po’o se isi lava itu’aiga auala fa’atekenolosi e fa’aaoga mo feso’ota’iga. O se fa’ata’ita’iga o lenei itu’aiga solitulafono, o le taumafai lea e fa’aleaga se masini po’o se upega o feso’ota’iga, ina ia tumu ai se nofoaga (website) ma poloka ai ma le mafai ai ona toe fa’aaogaina.
- O le isi itu’aiga solitulafono masani o le solitulafono e mafai ona fa’atele lona malosi’aga po’o lona a’apa atu i fafo i komepiuta ma upega o feso’ota’iga ese’ese. O se fa’ata’ita’iga o le faulala’i o ni fa’asalalauga pepelo ma fa’asilasilaga tau fa’ase’e.
A iai sou popolega
Afai e iai sou popolega e le o lelei ona faia filifiliga a lau fanau po’o se fanau a se isi i luga o le upega tafa’ilagi, fa’afeso’ota’i loa le matagaluega o leoleo.
Matagaluega o lo’o fa’aaogaina ni upu fa’alilolilo (coding) ma nisi tomai fa’akomepiuta
E tele avanoa mo tupulaga talavou e latou te fa’aaogaina ai lo latou tomai i le fa’aaogaina o upu fa’alilolilo (coding) ma o latou taleni i le fa’aaogaina o komepiuta e latou te maua ai ni galuega totogi lelei. Ina ua fa’aitiitia le tomai fa’atekenolosi i komepiuta ma upega tafa’ilagi, ua fa’ateleina ai avanoa mo galuega i totonu o ta’aloga (gaming), feso’ota’iga i luga o le upega tafa’ilagi (social media) ma isi kamupani fa’atekenolosi, ma matagaluega o le malo ma leoleo.
Asiasi ane i so’otaga nei mo ni fautuaga. E leai se totogi mo tagata a’o’oga – e faia uma a’oga i luga o le upega tafa’ilagi mo so’o se isi lava www.immersivelabs.com
CYBRARY
O ni a’oga e fa’atatau i lou puipuiga i luga o le upega tafa’ilag, e aunoa ma se totogii. E silia ma le selau mata’upu ese’ese e mafai ona e filifili ai http://www.cybrary.it
KHAN ACADEMY
O ata fa’asolo, o galuega fa’atino, o polokalame e fa’atatau i lou puipuiga i luga o le upega tafa’ilagi – e aunoa ma se totogi. www.khanacademy.org
Video
Matamata i le ata a le matagaluega o le NCA i le U.K, o lo’o fesoasoani i tupulaga talavou i le faiga o filifiliga lelei i luga o le upega tafa’ilagi NCA’s video